Skip to content
  • ĐĂNG KÝ LÀM THẺ
  • ĐĂNG KÝ TẢI TÀI LIỆU SỐ
Thư viện Nguyễn Văn Hưởng

Thư viện Nguyễn Văn Hưởng

CỔNG THÔNG TIN – NVH LIBRARY'S PORTAL

  • Trang chủ
  • Giới thiệu
    • Giới thiệu thư viện
    • Đội ngũ nhân sự
    • Liên hệ
    • Báo chí
    • Tuyển dụng
  • Dịch vụ thư viện
    • Câu hỏi thường gặp
    • Bảng giá dịch vụ
    • Đăng ký làm thẻ
    • Đăng ký tài khoản Thư viện số
  • Tài nguyên
    • Blog tư liệu
    • Xuất bản
    • Tin tức
  • Danh mục sách
  • Thư viện số
  • Trưng bày trực tuyến
  • Toggle search form
  • Đặc phái viên Edmund Roberts các sứ bộ ngoại giao Hoa Kỳ đầu tiên sang Việt Nam, các năm 1832 và 1835 Blog tư liệu
  • Giới thiệu sách: Viet-Nam Witness, 1953-1966 Blog tư liệu
  • Ông Lương Như Hộc – Tổ nghề ấn loát của Việt Nam Blog tư liệu
  • Quyền của An Nam đối với quần đảo Hoàng Sa và nhiệm vụ của chính phủ bảo hộ Blog tư liệu
  • Phụ nữ Tây Phương nhìn phụ nữ Việt Nam 100 năm trước (Kỳ 2) Blog tư liệu
  • Sự kiện Nhật đảo chính Pháp tháng 3/1945 qua Hồi ký Đại sứ Nhật Masayuki Yokoyama (Kỳ 1) Blog tư liệu
  • Đầu xuân thăm cảnh xứ Đông Blog tư liệu
  • Đảng Đại Việt, CIA và cuộc chiến bí mật ở miền Bắc Việt Nam Blog tư liệu
  • Phóng viên báo Nhật Asahi phỏng vấn Bộ trưởng Trần Huy Liệu Blog tư liệu
  • Việt Nam và các Đông Ấn công ty Blog tư liệu
  • Chẳng có chuông nào rung cho hòa bình Blog tư liệu
  • Miền đất vàng Đông Dương: Tập sách tranh khắc gỗ của họa sĩ Emmanuel Defert Blog tư liệu
  • Trong cuộc hội kiến với đại biểu các nhật báo ở Hà Nội, ông Vĩnh Thụy đã tuyên bố ý kiến sau khi thoái vị Blog tư liệu
  • Nhịp sống Chợ Lớn xưa qua ký họa của nhà du hành Pháp Blog tư liệu
  • Tư liệu báo chí xưa về Cách mạng tháng Tám Blog tư liệu

Dịch vụ thư tín của người An Nam xưa

Posted on 13/12/202213/12/2022 By editor No Comments on Dịch vụ thư tín của người An Nam xưa

Phỏng theo nghiên cứu của Tiên-Dam

Hiếu Minh dịch

Ngày nay, nhờ sự phát triển của hệ thống bưu chính, viễn thông và công nghệ thông tin, chúng ta có nhiều phương tiện hiện đại và thuận tiện để liên lạc với nhau như điện thoại, thư, thư điện tử… Nhưng ông cha ta thuở xưa, bằng những phương tiện thô sơ, đã truyền tin như thế nào? Tạp chí Phương Đông giới thiệu với độc giả một bài viết trên Tuần san Indochine, số 71 xuất bản ngày 8 tháng 1 năm 1942, về vấn đề này.

***

“Thương anh em cũng muốn vô / Sợ truông nhà Hồ, sợ phá Tam Giang.”

Câu ca dao này nói về những chuyến đi đáng sợ đối với người An Nam xưa. Nó đã trở thành một lối diễn đạt đầy chất thơ mà người phụ nữ An Nam hay dùng để kết thúc một bức thư gửi cho chồng hoặc hôn phu đang ở nơi xa.

Thời đó để đi từ Bắc Kỳ vào Nam Kỳ không phải chỉ mất một ngày hay vài ngày mà mất hàng tháng trời, với rất nhiều nguy hiểm rình rập trong suốt chuyến đi: thảo khấu, cướp biển và vô vàn những chuyến đò bất trắc. Những chuyến đò như thế luôn chất đầy thư từ bởi tại thời điểm đó, ở Việt Nam vẫn chưa có dịch vụ giao thư tín cho người dân và “dịch trạm” (trạm) chỉ hoạt động để phục vụ nhu cầu của chính quyền.

Cây cầu trên đường Cái Quan, giữa Tuy Hòa và đèo Cả, Phú Yên năm 1898 (Ảnh: André Salles)

Dịch trạm chính thức xuất hiện lần đầu tiên ở An Nam vào thời vua Lý Thái Tông (1028-1054). Vị vua này đã chia các tuyến đường từ kinh đô đến địa phương thành các cung. Mỗi cung đều chịu quản lý của một cung dịch. Ngoài nhiệm vụ giao nhận thư tín, dịch trạm còn có vai trò như một trạm nghỉ chân cho các quan lại trên đường đi làm nhiệm vụ. Hệ thống này dần được hoàn thiện và mở rộng trong các triều đại về sau.

Nhà Nguyễn cũng có hệ thống tương tự để giao thư tín hay công văn từ kinh đô Huế tới Bắc Kỳ và Nam Kỳ. Các trạm dưới thời nhà Nguyễn là những ngôi nhà tranh nằm dọc theo Con đường Cái Quan. Mỗi trạm do một “Dịch thừa” quản lý và dưới ông ấy có ba hoặc bốn phu trạm. Những người này đã tạo nên một hệ thống luôn luôn sẵn sàng giao thư từ hoặc công văn kể cả trong trường hợp khẩn cấp.

Trạm Hòa Sơn ở chân đèo phía bắc Đèo Cả, năm 1898 (Ảnh: André Salles)

Những người làm trong dịch trạm đều do Binh bộ quản lý. Tại mỗi tỉnh, họ chịu sự quản lý của Án sát sứ. Họ nhận một khoản lương tương đương với mức lương của lính cơ và được miễn sưu dịch.

Các công văn thường được đựng trong các ống tre lớn, gọi là ống công văn, và được bịt kín ở hai đầu bằng một loại keo nhựa.

Ngoài nhiệm vụ chính, các phu trạm còn phải làm thêm những công việc khác như vận chuyển hành lý, khiêng kiệu cho các quan trong triều đình. Thêm vào đó, hàng năm họ đều phải vận chuyển các cống phẩm như gạo Bắc Ninh, chuối Nam Định, cam Vinh, mía đường Thanh Hóa, thậm chí cả chim sâm cầm ở Hồ Tây Hà Nội… đến kinh đô Huế để tiến vua.

Trang phục của phu trạm cũng giống với trang phục của người bình thường. Đơn giản là họ chỉ đeo thêm một chiếc lục lạc lớn hoặc một vài lục lạc nhỏ hơn ở trên vai, những vật dụng ấy có tác dụng giúp họ thông báo cho mọi người rằng họ đang đi giao công văn. Mọi người dân đều phải nhường đường cho phu trạm ở mọi lúc, mọi nơi, nhất là trên các chuyến đò thì các phu trạm luôn được ưu tiên trước.

Hình ảnh người phu trạm trên một tấm bưu thiếp thời Pháp thuộc

Các phu trạm phải đi bộ, họ chỉ sử dụng ngựa trong trường hợp phải giao các công văn khẩn. Trong những dịp như thế, phu trạm sẽ mang theo một thứ đặc biệt – có thể là một nhúm lông gà hoặc một thanh củi đang cháy. (Người Việt có câu “Hòn than lông gà” để nói về các phu trạm trong thời điểm đó. Hai chữ “hỏa tốc” ghi trên những công văn khẩn, có nghĩa là “lửa” và “tốc độ”, có lẽ cũng xuất xứ từ đây.)

Phu trạm được thủ lĩnh quân đội cử đi báo tin thắng trận cho nhà vua sẽ vẫy một lá cờ đỏ.

Hạn giao nhận công văn do Ty Bưu chính quy định: 6 ngày đối với công văn từ Huế ra Hà Nội, 3 ngày đối với công văn hỏa tốc (trong trường hợp này, các phu trạm sẽ phải di chuyển cả ngày lẫn đêm) và 12 ngày đối với các các công văn “ít khẩn cấp”.

Các trường hợp giao trễ công văn sẽ bị trừng phạt nghiêm khắc theo luật nhà Nguyễn: “Mọi trường hợp giao trễ công văn sẽ bị phạt đánh từ 20 đến 50 roi”.

“Nếu một góc bất kì của phong bì bị rách nhưng văn kiện bên trong còn nguyên thì người phu trạm sẽ bị phạt 20 roi. Nếu ba góc còn lại của phong bì bị hỏng, hình phạt sẽ được nâng lên mấy bậc, tối đa là 60 trượng (nặng hơn so với phạt roi)”.

“Nếu phu trạm giấu hoặc làm hư hỏng bất phần nào của công văn thì sẽ bị phạt đánh từ 60 đến 100 trượng; nếu đó là công văn của Binh bộ thì hình phạt sẽ tăng lên”. (Điều 211 Binh luật thời Nguyễn)

“Nếu phu trạm giao công văn chậm trễ khiến quân đội bại trận thì phu trạm đó sẽ bị xử trảm”. (Điều 216 Binh luật thời Nguyễn)

Xét mức độ nghiêm khắc của những hình phạt này, cao nhất là xử trảm, người ta dễ có xu hướng kết luận rằng Ty Bưu chính đã hoạt động rất trơn tru. Tuy nhiên, luật là luật còn con người vẫn là con người…

Chúng tôi đã tham khảo một số bằng chứng được lưu truyền từ ngày xưa. Những bằng chứng ấy cho thấy nhiều phu trạm là những kẻ lười biếng, ngông cuồng hoặc thiếu trung thực. Họ đã gây rối ở nhà trọ hay ở các ngôi làng mà họ đi qua, trêu ghẹo các cô gái ở trên đò… Nhìn chung, hoạt động của dịch trạm còn rất nhiều khiếm khuyết.

Hình ảnh người phu trạm trên tem thư xưa

Nhân dịp tham quan gian hàng Bộ Bưu chính, Điện báo và Điện thoại (P.T.T) tại Hội chợ triển lãm Hà Nội, chúng tôi thấy chuyến đi ngắn ngược về quá khứ này thật thú vị. Từ đó, chúng tôi nhận thấy chính quyền ngày nay đã rất nỗ lực và đạt được nhiều tiến bộ về dịch vụ thư tín, với hàng nghìn đường dây liên lạc được tạo ra, đóng góp to lớn vào công cuộc củng cố khối chính trị, kinh tế và đạo đức của Liên bang Đông Dương.■

 

Blog tư liệu Tags:bưu chính, phu trạm, tem

Post navigation

Previous Post: Con tem Điện Biên Phủ của Việt Nam và Pháp

More Related Articles

Con tem Điện Biên Phủ của Việt Nam và Pháp Blog tư liệu

Leave a Reply Cancel reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

  • Tạp chí Phương Đông Official Channel
  • Thư viện Nguyễn Văn Hưởng Fanpage
Tạp chí Phương Đông số tháng 10-2024

Chuyên đề

  • Việt Nam trên báo Mỹ
  • Tạp chí Phương Đông

Kết nối với chúng tôi

Nguồn tài liệu

  • The Vietnam Center and Sam Johnson Vietnam Archive
  • MSU Vietnam Group Archive
  • The Wilson Center Digital Archive
  • The National Security Archive
  • CIA Historical Collections
  • Office of the Historian – U.S. Department of State
  • National Archives
  • Internet Archive
  • United Nations Archives
  • Journal of Vietnamese Studies
  • Harvard-Yenching Library
  • Yale University Digital Collections: Maurice Durand Han Nom
  • Digital Libraries – Gallica – BnF
  • Les Archives nationales d’outre-mer
  • Bulletin de l’École française d’Extrême-Orient
  • Sách Đông Dương – Thư viện QGVN
  • Thư tịch Hán Nôm – Thư viện QGVN
  • Báo chí số hóa – Thư viện QGVN

Bài mới

  • Nguyễn Trung Trực – một “Kinh Kha” chống Pháp của miền Nam
  • Tài liệu giải mật Nixon, Kissinger và những kế hoạch theo chiến lược “Kẻ điên rồ” trong năm 1969
  • Nixon và cuộc diệt chủng Campuchia
  • Phóng viên chiến trường nước ngoài và cuộc kháng chiến chống Mỹ của dân tộc Việt Nam
  • Tầm nhìn từ Lịch sử

Lưu trữ

TRƯNG BÀY KỶ VẬT CHIẾN SĨ

Tags

1945 1954 1975 Bảo Đại Báo chí Chiến tranh Việt Nam Chiến tranh Đông Dương chế độ thực dân chủ nghĩa thực dân Chủ tịch Hồ Chí Minh CIA Cách mạng Tháng Tám giới thiệu sách Hoa Kỳ Huế Hồ Chí Minh Hà Nội Mỹ nghệ thuật ngoại giao Ngô Đình Diệm Ngô Đình Nhu Nhật phong trào phản chiến phong tục phản chiến Pháp POW/MIA Quan hệ Việt - Mỹ Sài Gòn thuộc địa Thập niên 1960 Thực dân Pháp triều Nguyễn Tết tình báo Vietnam War Việt Minh Việt Nam Cộng hòa Việt Nam thời hậu chiến Việt Nam trên báo Mỹ văn hóa Đảo chính Đông Dương Đông Nam Á

Đăng ký

  • ĐĂNG KÝ LÀM THẺ
  • ĐĂNG KÝ TẢI TÀI LIỆU SỐ
  • Chợ Lớn 1955: Ký và họa Xuất bản
  • Thắng địa Thăng Long – Địa linh đất Việt Xuất bản
  • Miền đất vàng Đông Dương Xuất bản
  • Những biên bản cuối cùng tại Nhà Trắng: Phút sụp đổ của Việt Nam Cộng Hòa Xuất bản
  • Con đường thiên lý: Hành trình kỳ lạ của các sứ bộ Anh Quốc tới Việt Nam thế kỷ 17 – 19 Xuất bản
  • Thế giới đang thay đổi – Trật tự đa cực xuất hiện Xuất bản
  • Giải phóng Xuất bản
  • Pol Pot: Mổ xẻ một cơn ác mộng Xuất bản
  • Tầm nhìn từ Lịch sử Xuất bản
  • Cuộc chiến của tôi với CIA: Hồi ký của Hoàng thân Norodom Sihanouk Xuất bản
  • Một góc nhìn thời cuộc Xuất bản
  • Đối thoại với các phái đoàn Hoa Kỳ Xuất bản
  • Nước mắt mùa thu Xuất bản
  • Biển Đông – Nhìn từ góc độ lịch sử và pháp lý Xuất bản
  • Nước Nga trong thế giới đa cực Xuất bản

Copyright © 2025 Thư viện Nguyễn Văn Hưởng.