Ngô Bắc lược dịch
Nguồn: W. Robert Moore và Maynard Owen Williams, “Portrait of Indochina, with 30 Illustrations, 21 Paintings of Jean Despujols”, The National Geographic Magazine, April 1951, Washington D. C., các trang 461-490.
Jean Despujols (1886-1965) là một họa sĩ người Pháp (về sau có thêm quốc tịch Hoa Kỳ). Năm 1936, ông giành Giải Hội họa Đông Dương (Prix de l’Indochine) và được Đại Hội đồng Kinh tế của Đông Dương thuộc Pháp cử sang Việt Nam, Campuchia và Lào để vẽ những thứ mà ông trông thấy. Trong hai năm ở Đông Dương, ông đã sáng tác hơn 300 bản phác họa và tranh vẽ.
Tranh sơn dầu, màu nước, và bản vẽ của ông thu giữ được bầu không khí của rừng rú ẩm thấp vùng Đông Dương, vẽ lại những con đường uốn khúc len lỏi giữa các cánh đồng lúa bóng loáng gương nước và vách đá lởm chởm, và phác họa chân dung người dân của nhiều bộ tộc quần tụ tại phần đất này của Đông Nam Á.
Để tìm kiếm đề tài, ông đã thâm nhập vào những miền đất khó tiếp cận nhất của xứ sở. Ông đã du hành từ những cánh đồng của Campuchia, xuyên qua các vùng đồi nhấp nhô của Lào, và đặt chân đến các đỉnh núi Bắc Kỳ nơi mọc lên những ngôi làng biệt lập của người dân miền núi mặc quần áo có màu sắc vui tươi – người Mông, người Mán, người Lô Lô và người Thái.
Ông đã kết bạn với các tù trưởng bộ tộc và dân làng trong các bộ lạc người Thượng thuộc các khu vực chưa được bình định tại phía nam dãy núi Trường Sơn. Ông đã trải qua một trận bão ven biển, bị quăng vào các luồng nước chảy xiết nguy hiểm của con sông Cửu Long và sông Nam Te [Nậm Tè ?], và mệt nhoài trong sự ẩm thấp nhiệt đới khiến cho những bức tranh của ông không thể khô được.
Trong các cảnh quan của Despujols, không có kẻ thù nào đáng sợ hơn là con hổ. Những người mẫu của ông phản ảnh sự êm ả của phương Đông. Các bức vẽ của ông mang lại một cái nhìn thời bình của Đông Dương.
Dưới đây là những bức tranh vẽ Đông Dương của Jean Despujols đăng trên Tạp chí National Geographic số tháng 4-1951. Thư viện Nguyễn Văn Hưởng có lưu giữ một bản gốc của số tạp chí này.