Tùng Hiệp
Nhân kỉ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh 2/9, Tạp chí Phương Đông xin giới thiệu tới bạn đọc một bài báo đăng trên báo “Trung Bắc Chủ nhật” số 260, ngày 2/9/1945, ghi lại sinh động bầu không khí hào hùng và tràn đầy nhiệt huyết ở Hà Nội trong những ngày cuối tháng 8/1945. Tác giả Tùng Hiệp đã khắc họa rõ nét tinh thần đoàn kết, lòng yêu nước và khát vọng độc lập, tự do mãnh liệt của hàng triệu người dân Việt Nam từ Bắc chí Nam.
Hai mươi triệu người từ Cà Mau đến Nam Quan thề chết hết chứ không chịu để cho nước nào vào xâm lăng! Vua Bảo Đại sẵn lòng hưởng ứng với chính thể Cộng hòa Dân chủ đã chính thức thoái vị và làm cho khắp thảy quốc dân cảm động.
Bộ mặt mới của Hà Nội
Việc đẹp mắt nhất, vui lòng nhất và có ảnh hưởng rõ ràng ngay với quần chúng trong tuần này… các bạn có biết là việc gì không? Đó là việc đèn điện lại tưng bừng sáng trong hầu khắp các phố Hà Nội. Thôi thế là hết! Cái tối tăm của ánh đèn chiến tranh, trong ngót bốn năm nay, đã hết rồi!
Ánh sáng rọi bừng lên! Và cái ánh sáng giữa trời đó đã hòa hợp với ánh sáng nảy nở trong lòng người do cuộc cách mạng của Mặt trận Việt Minh đem đến cho các tầng lớp dân Việt Nam. Tám mươi năm trời nay dân ta bị chôn vào trong bóng tối. Tương lai Việt Nam sẽ sáng sủa như cái làn ánh sáng mới này.
Đoàn kết! Phải nghiến răng lại mà đoàn kết!
Và đây, một sự thử thách mọi người. Buổi chiều 20/8, một bọn Việt gian đột ngột phao lên cái tin nhảm rất phiền: tù binh Pháp vượt ngục đánh người Việt Nam ở Hà Đông! Một tin đồn không căn cứ được các anh em chiến sĩ Việt Minh nửa giờ sau cải chính ngay. Nhưng trong khoảng nửa giờ đồng hồ chờ đợi đó, một sức mạnh gớm ghê đã xô đẩy các tầng lớp dân đi ra ngoài đường. Suốt từ Ngã tư Sở ra khắp các phố phường Hà Nội, ở mỗi ngả đường: đàn ông, đàn bà, người già, người trẻ, vác dao, vác mác, vác đòn gánh, củi tạ, gươm, giáo chạy bổ ra đường để sẵn sàng uống máu kẻ xâm lăng.
Thêm một tin mừng! Ủy ban Nhân dân Cách mạng đài vô tuyến điện Bạch Mai đã do người Việt Nam điều khiển để truyền thanh tin tức Đông Dương ra khắp năm châu cho thế giới hiểu rõ văn hóa, lịch sử và nguyện vọng của nước Việt Nam yêu quý của chúng ta. Làn sóng dài 32 thước.
À! Có thế chứ! Lẽ nào trong khi phái De Gaulle dùng những làn điện để tuyên truyền giả dối với thế giới rằng dân Việt Nam vẫn còn là những dân tộc dã man… mà chúng ta lại không có một đài truyền thanh để mà phản tuyên truyền tỏ rõ cho thế giới biết rõ những nỗi khổ sở lầm than cực kỳ mà chúng ta đã phải chịu đựng trong 80 năm Pháp thuộc và những sự quyết định của dân chúng Việt Nam hiện giờ, nhất định:
1. Không muốn cho bất cứ một nước nào xâm lăng bờ cõi.
2. Chỉ muốn có một nền độc lập hoàn toàn và dân Việt Nam sẵn sàng chết để giữ gìn nền Độc lập.
Sửa soạn đợi chờ phái bộ Đồng Minh
Sự chờ đợi mấy ngày nay làm nao lòng dân chúng thấy đột nhiên biến sạch. Hồi 1 giờ đêm hôm 22/8, các báo nhận được tin cuối cùng Chính phủ Nhân dân Lâm thời đã thành lập! Một Chính phủ quốc dân liên hiệp. Những tên các chính khách Việt Nam được trình bày trước ánh sáng! Người ta vui mừng khi nhận thấy tên quen biết của một số thân sĩ có tín nhiệm với quốc dân tham gia vào Chính phủ, bên cạnh những nhà cách mạng có tiếng:
Hồ Chí Minh – Chủ tịch kiêm Bộ trưởng Bộ Ngoại giao
Võ Nguyên Giáp – Bộ trưởng Bộ Nội vụ
Trần Huy Liệu – Bộ trưởng Bộ Tuyên truyền, Cổ động
Chu Văn Tấn – Bộ trưởng Bộ Quốc phòng
Dương Đức Hiền – Bộ trưởng Bộ Thanh niên
Nguyễn Mạnh Hà – Bộ trưởng Bộ Quốc dân Kinh tế
Vũ Đình Hòe – Bộ trưởng Bộ Giáo dục
Vũ Trọng Khánh – Bộ trưởng Bộ Tư pháp
Phạm Ngọc Thạch – Bộ trưởng Bộ Y tế
Đào Trọng Kim – Bộ trưởng Bộ Giao thông và Công chính
Lê Văn Hiến – Bộ trưởng Bộ Lao động
Phạm Văn Đồng – Bộ trưởng Bộ Tài chính
Nguyễn Văn Tố – Bộ trưởng Bộ Cứu tế xã hội
Cù Huy Cận – Bộ trưởng
Nguyễn Văn Xuân – Bộ trưởng
Và sáng sớm 23/8, Hà Nội tưng bừng quá! Mỗi nhà một lá cờ đỏ sao vàng! Đầu phố là cờ đỏ sao vàng, cuối phố cũng cờ đỏ sao vàng! Đâu đâu cũng cờ đỏ sao vàng! Thiên hạ dộn dịp đi mua vải may cờ vì ai nấy đều rõ rằng từ nay cờ đỏ sao vàng sẽ là quốc kỳ của dân Việt Nam, nó sẽ mãi mãi là lá cờ của những lớp nhân dân tranh đấu để đòi cho được “Tự do và Độc lập”.
Để hoan hô phái bộ Đồng minh, các phố thi nhau cắm cờ của Anh, Mỹ, của Tàu và của Nga. Các cổng chào dựng lên tới tấp, các biểu ngữ viết bằng tiếng Anh, tiếng Nga, tiếng Tàu, tiếng Pháp, tiếng Việt giăng lên các phố! Ở nhiều phố ngoảnh lên cao nhìn người ta không thấy trời nữa và chỉ thấy cờ Việt Nam xen lẫn cờ các nước Đồng minh và các biển mang các khẩu hiệu: “Độc lập hoặc là chết”, “Đả đảo chế độ thực dân Pháp”, “Việt Nam độc lập muôn năm”, “Hoan hô các nước Đồng minh đến giải phóng chúng ta”, “Xin cho các nước được tự quyết số phận mình!”, “Nước Việt Nam của người Việt Nam”…
Mặt trận Việt Minh lan rộng khắp các nơi. Ngày 24/8 tin vô tuyến điện truyền thanh báo rằng, tại Trung bộ chính quyền Nam triều đã đổ vào hồi 7 giờ sáng ngày 16 tháng 7 âm lịch năm Ất Dậu, đức Bảo Đại giải tán nội các Trần Trọng Kim. Dưới lá cờ Việt Minh, 15 vạn đồng bào biểu tình hoan hô Ủy ban Giải phóng Dân tộc Việt Nam mới thành lập ở Thuận Hóa. Hai ông Phạm Quỳnh và Ngô Đình Khôi đã bị bắt ngay.
Buổi chiều ngày 24 này vào hồi 15 giờ 30 văn phòng của đức Bảo Đại đánh điện ra cho UBND Việt Nam một bức điện văn nói rằng: Ngài ưng thuận thoái vị và muốn cuộc thoái vị của ngài có ảnh hưởng ích lợi cho Tổ quốc, ngài mong ông Chủ tịch Chính phủ NDVN vào Thuận Hóa để ngài làm lễ giao lại chính quyền!
Tin mừng này theo ngay sau tin mừng khác
Ngày 25/8 tin vô tuyến điện Sài Gòn báo rằng một cuộc biểu tình khổng lồ có một triệu người dự để ủng hộ Mặt trận Việt Minh ở Nam Bộ trong tỉnh Sài Gòn. Các lãnh tụ Việt Minh tuyên bố lập Ủy ban chính quyền Nhân dân Cách mệnh có ông Trần Văn Giàu làm Chủ tịch, các ông Dương Bạch Mai, Nguyễn Văn Tạo, Huỳnh Văn Tiểng, Ngô Tấn Nhơn và Phạm Ngọc Thạch toàn là những nhà cách mạng có tiếng ở Nam bộ.
Vậy là Mặt trận Việt Minh đã toàn thắng từ Nam chí Bắc! Nước Việt Nam đã hoàn toàn thống nhất. Hai mươi triệu người có một lịch sử vẻ vang, một văn hóa tốt đẹp đã đoàn kết thành một khối: tất cả là một, và một là tất cả.
Nền tự lập của Việt Nam Dân chủ Cộng hòa muôn năm!
*
Từ ngày dân Việt Nam biết làm báo đến giờ có lẽ lần này mới dám nói tự do làm được một vài việc có ý nghĩa. Sau mấy cuộc vận động riêng rất khó khăn, sáng thứ Bảy ngày 25/8 bốn đại biểu của bốn tờ báo hàng ngày ở Bắc bộ vào yết kiến để phỏng vấn Đại úy Mỹ Patti, Trưởng phái bộ điều tra của Đồng minh sang Đông Dương để sửa soạn cuộc xin nghị hòa của quân Nhật.
Cuộc đối thoại toàn dùng tiếng Anh. Sau khi nhận một bản điều trần nói về lịch sử văn hóa Việt Nam và những tội ác của Pháp ở Đông Dương, Đại úy Patti vui lòng cho các nhà báo biết những điều cốt yếu sau đây:
1. Pháp không có gì liên can đến trong công việc đàm phán giữa Đồng minh với Nhật Bản ở Đông Dương. Có một vài người Pháp cùng sang theo phái bộ là để săn sóc đến các tù binh Pháp ở Đông Dương.
2. Hiện giờ Pháp không được Đồng minh bênh vực và cho phép họ đổ bộ lên Đông Dương vì nếu Đồng minh cho phép thì quân Pháp đã kéo vào rồi; còn sau này nếu Pháp có kéo binh sang thì chỉ là tự ý họ hết.
3. Đại úy đã rõ là dân Việt Nam là một nước văn minh chứ không dã man như người ta vẫn tưởng. Bằng cớ là năm 1937 có tờ báo Mỹ đã đăng nhiều tranh ảnh và bài nói về nước Việt Nam. Hơn thế nữa, những người Mỹ làm việc ở Đông Dương trong các hãng Socony và Shell đã cho Đại úy biết rõ trình độ tiến hóa của dân Đông Dương.
4. Khi nào phái bộ chính thức của Đồng minh sang Đông Dương để tước khí giới Nhật thì dân Việt Nam rất nên biểu tình để đòi độc lập nhưng Đại úy khuyên dân Việt Nam đừng bao giờ nên bạo động – dù là đối với dân Pháp.
Thật vậy – Đại úy Patti nhắc lại rất nhiều lần – dân Việt Nam không bao giờ nên bạo động vì bạo động chỉ có hại cho nền độc lập Việt Nam mà thôi. Có một người trong đoàn phái bộ Mỹ biết nói tiếng Việt Nam và bảo rằng đã học tiếng Việt từ mấy năm, do một người Việt Nam ở Mỹ chỉ bảo.
Kế tiếp liền hôm sau, sáng Chủ nhật 26/8/1945, một số đông nhà báo, nhà văn và nghệ sĩ ở Hà Nội đã họp nhau lại để gửi lên UBCPND bức điện văn sau này:
“Các nhà văn, nhà báo và nghệ sĩ Bắc bộ Việt Nam hội họp tại Hà Nội ngày 26/8/1945 hoan nghênh và ủng hộ Chính quyền nhân dân cách mạng để thực hiện chính thể Cộng hòa Dân chủ và thi hành cấp bách chương trình kiến thiết quốc gia của mặt trận Việt Minh”.
Và gửi một bức điện văn nữa vào yêu cầu Vua Bảo Đại thoái vị:
“Theo dân nguyện đã phát lộ ra, yêu cầu ngài chính thức công bố với dân Việt Nam thoái vị ngay để thực hiện chính thể Cộng hòa Dân chủ”.
Theo tin cuối cùng, thì Vua Bảo Đại đã chính thức thoái vị rồi. Ngài tuyên bố thoái vị một cách rất cảm động làm cho ai cũng phải kính mến ngài là người công dân số một của nước Việt Nam.
Đoàn thể nhà văn, nhà báo lại làm một bản thỉnh cầu để đưa lên cho phái bộ Đồng minh. Bản thỉnh cầu này sẽ được dịch ra bốn thứ tiếng Anh, Nga, Hoa và Pháp. Sẽ in ra một trăm bản do anh em họa sĩ trình bày. Tiền phí tổn in các bản này và tiền chi tiêu trong cuộc biểu tình dự định đón tiếp phái bộ Đồng minh sắp tới sẽ quyên ở các ông chủ báo và các nhà xuất bản Việt Nam.
Trong cuộc biểu tình tiếp đón Phái bộ quan sát Mỹ, dân chúng Việt Nam đã tỏ rõ một sức đoàn kết mạnh vô cùng
Sáng 24/8, dân Hà Nội vừa ngủ dậy sau mấy đêm lao lực kẻ biển, vẽ cờ, khâu cờ để sẵn sàng đón phái bộ Đồng minh. Phái bộ thực thụ chưa tới. Nhưng phái bộ quan sát của Đồng minh ở Hà Nội sẽ tiếp Ủy ban Giải phóng Dân tộc Việt Nam, tức UBND. Dân phố phải biểu tình ủng hộ các đại biểu Việt Nam. Một tiếng gọi vạn người hưởng ứng theo. Rầm rập bước chân, ở tất cả các phố, già trẻ gái trai lặng lẽ bước ra xếp thành hàng năm, hàng mười, biển cờ dựng lên kéo đều qua các phố sắp thành một đoàn người biểu tình vây chặt hồ Hoàn Kiếm, đông đặc từ phủ Phó Toàn quyền cũ ở Hàng Trống cho đến Nhà hát lớn. Độ vài chục bước lại có năm lá cờ lớn của Anh, Mỹ, Tàu, Nga, Việt lấn đè những biển có đề các khẩu hiệu ủng hộ nền độc lập. Và ở trước Bắc bộ phủ và phủ Phó Toàn quyền thì cờ xí đã thành một cái rừng rực rỡ đủ các màu sắc.
Có lẽ để làm bớt cái nhiệt độ của bầu máu nóng sẵn sàng dân cho đất nước, chốc chốc cái rừng người ấy lại hô lên những khẩu hiệu ủng hộ CPND và nền độc lập Việt Nam. Vẳng từ xa lại những điệu anh hùng ca của vạn người hát và tức khắc hàng vạn người lại hăng hái hát theo.
Tôi nhớ lại tất cả những cuộc biểu tình của dân Việt Nam tổ chức từ ngày 9/3/1945 khi chính quyền của các bọn thực dân Pháp bị xô ngã và tôi nhận thấy một điều này là cứ mỗi lần có biểu tình dân Việt Nam lại đến họp đông hơn, hăng hái trật tự hơn cuộc biểu tình lần trước! Cuộc biểu tình ngày 19/8, sau khi cuộc nhân dân cách mạng thành công ở Hà Nội đã đông nhưng cũng không thể so sánh được với cuộc biểu tình ngày 26/8 vừa qua. Và tôi tin rằng đến ngày phái bộ Đồng minh thực thụ đến đây, cuộc biểu tình còn ghê nữa, còn đông nữa, còn làm cảm động lòng người hơn nữa. Trật tự và đoàn kết muôn năm! Ta mong ở Đồng minh một nhưng ta trông ở thực lực của ta trăm phần.
Đúng 11 giờ 30, một đoàn xe hơi trên cắm 5 lá cờ Đồng minh và Việt Nam đưa các ủy viên CPNDLT đến tiếp phái bộ điều tra của Đồng minh do Đại úy Patti cầm đầu hiện ở dinh Phó Toàn quyền cũ phố Hàng Trống.
Đoàn ô tô vừa đi thì dân chúng đi theo rất trật tự trong khi đoàn âm nhạc Bảo an binh cử 5 bài quốc ca và Đại úy Patti cùng các ủy viên ra chào 5 lá quốc kỳ. Hồi 12 giờ đám biểu tình bắt đầu đi qua phủ phó Toàn quyền. Đại úy Patti lặng lẽ nhìn đám đông nhân dân lặng lẽ đi dưới màu sắc các lá cờ và ngài nghe những bản anh hùng ca do Bảo an binh cử lên. Lát nữa ngài sẽ khen với các ủy viên rằng:
“Tôi không ngờ dân Việt Nam biểu tình để ủng hộ chính phủ và nền độc lập của họ đông và trật tự như thế, cũng như tôi đã không ngờ dân Việt Nam lại có những bản anh hùng ca hay như vậy!”
Trong luôn hai tiếng đồng hồ, dưới sức nóng nung của mặt giời, đám đông vẫn điềm tĩnh diễu qua dinh phó Toàn quyền. Một nhà nhiếp ảnh của ủy viên phái bộ Đồng minh chụp tới một trăm tấm hình của đủ các giới biểu tình hôm nay. Các ảnh này sẽ được đem về trình bày tại Hoa Thịnh Đốn và cho các báo Anh, Mỹ đăng để cho thế giới hiểu rõ trình độ văn minh của ta và sức hăng hái của toàn thể dân Việt Nam đòi cho được sự độc lập của nước nhà.
Trong khi đó, cuộc đàm thoại giữa phái bộ điều tra của Đồng minh và các ủy viên CPNDCMLT bắt đầu và kéo dài tới hơn 2 giờ trưa.
Lúc ra về, một ủy viên đã tuyên bố về cuộc đàm phán ấy một câu: “Lạc quan lắm!”
Và khi các nhà báo lại phỏng vấn thì ông Võ Nguyên Giáp trả lời rõ ràng như sau đây: “Trong cuộc đàm phán, phái bộ điều ra Đồng minh đã vui vẻ cho Ủy viên Chính phủ NDCMLT biết rằng nền độc lập của nước Việt Nam đã rõ ràng lắm rồi, chỉ cần củng cố nền độc lập đó thôi”.■
