Lee Cooper
Ngô Bắc lược dịch
Chiến Tranh Việt Nam là một bài học lịch sử đau thương được viết bằng máu. Các nhà phân tích Mỹ hiếm khi nhìn nhận rằng cái chết của các chiến sĩ và thường dân cả miền Bắc lẫn miền Nam Việt Nam cũng buồn thảm và vô nghĩa y như các cái chết của các quân nhân Mỹ. Bộ đĩa nhạc Next Stop Is Vietnam không nói trực tiếp đến vấn đề này. Tuy vậy, câu chuyện sống động về chiến tranh Việt Nam được kể trong bộ đĩa này đã giúp cho thính giả hồi tưởng bằng âm thanh về các chiến dịch quân sự của Mỹ trước, trong và sau sự sụp đổ của Sài Gòn năm 1975.
Sử gia chuyên nghiệp và nhà sưu tập đĩa nhạc Hugo Keesing đã biên soạn bộ sưu tập khổng lồ 13 đĩa các giai điệu liên quan đến chiến tranh trải dài 47 năm. Một cách thẳng thắn, Next Stop Is Vietnam đã áp đảo tất cả các nỗ lực trước đây để tổng hợp một loạt các bài hát trình bày về sự tương phản giữa chiến tranh và hòa bình, giữa lòng yêu nước và sự phản đối của dư luận Mỹ. Sự chuyên chú của Keesing trong việc khám phá các đĩa thu âm thời chiến tranh có quá trình lâu dài. Ông là một diễn giả thường xuyên về âm nhạc Thế Chiến II và Việt Nam tại các hội nghị của Hội Văn hóa Phổ thông (Popular Culture Association) giữa các năm 1979 và 1987.
Bộ sưu tập Next Stop Is Vietnam nói những gì với các thính giả thế kỷ 21 về bản chất của quân dịch, các chiến lược chiến tranh, phản ứng của công dân Mỹ đối với chiến tranh ở nước ngoài, và đời sống của những người lính thời hậu chiến? Sự tuyên truyền của Mỹ về Thế Chiến II như một “cuộc chiến tranh tốt” hoàn toàn sụp đổ trong suốt cuộc giao tranh khủng khiếp tại Đông Nam Á này. Không chính quyền liên bang nào – các chính quyền của Johnson và Nixon – hay các thành viên của cái gọi là “Thế hệ Vĩ đại nhất” có thể hiểu được độ sâu của sự nổi loạn, chiều cao của chủ nghĩa lý tưởng (duy tâm), hay sự vắng mặt hoàn toàn của một lời biện minh hợp lý cho cuộc phiêu lưu quân sự này vốn đã khích động phong trào phản chiến lan rộng không thể ngăn cản nổi.
Một mặt, tuyển tập này bao gồm những ca khúc thể hiện tính trung lập và chủ hòa thời trước chiến tranh, sự quan tâm đối với những người ra đi phục vụ quân đội ở nước ngoài, lòng ngưỡng mộ sự can đảm của các quân nhân Mỹ, sự ủng hộ từ hậu phương nơi quê nhà, sự chế giễu binh sĩ địch và các hành động vô nhân đạo của họ, sự ủng hộ của quần chúng đối với nỗ lực chiến tranh, những lời nhắn nhủ lãng mạn đến những người thân yêu, và sự ca ngợi các biểu tượng lịch sử của sự đoàn kết quốc gia. Nhưng mặt khác, tuyển tập cũng bao gồm các bài hát thể hiện sự chỉ trích cay độc về việc áp dụng các giải pháp quân sự đơn giản cho các tình hình chính trị phức tạp, thái độ phản chiến mạnh mẽ một cách khó tin, tâm lý nghi ngờ về các động lực của quân đội, các phản ứng tiêu cực mạnh mẽ về cái chết vô nghĩa của các bạn hữu trên những chiến trường xa xôi, sự bất ổn trong nước và các cuộc nổi loạn chính trị trong thời chiến… Trong bộ sưu tập Next Stop Is Vietnam, tất cả các chủ đề khác biệt này đều được góp tiếng.
Trong phần quảng cáo cho tuyển tập này, công ty Collector’s Choice Music đã ghi nhận: “Bear Family một lần nữa trình làng cả một giảng khóa đại học dưới hình thức một bộ đĩa nhạc.” Sự mô tả khôi hài này là rất chính xác. Cuốn sách bìa cứng dày 304 trang đi kèm với 13 đĩa nhạc là một phần bổ sung tuyệt diệu, trình bày những ảnh chụp thời chiến cũ, các khảo luận lịch sử của Lois T. Vietri, Doug Bradley, và Craig Werner, và lời bình luận của Keesing cho từng ca khúc, từng nghệ sĩ. Sự phong phú về thông tin trong tuyển tập này hẳn phải tạo ấn tượng đối với bất kỳ giảng viên hay quản thủ thư viện nào. Khuyết điểm duy nhất trong ấn phẩm là sự ngắn ngủi không ngờ của phần tài liệu tham khảo. Phần này bỏ sót quá nhiều nghiên cứu then chốt về lịch sử Chiến Tranh Việt Nam, cũng như các hình ảnh hậu chiến trong các phim ảnh Mỹ và trên truyền hình.
Next Stop Is Vietnam là một phân tích về sự can dự kéo dài của Mỹ và các hồi tưởng buồn bã về chiến trường Đông Nam Á, là một đóng góp tiêu biểu vào lĩnh vực bình luận chiến tranh. Chỉ tiếc rằng các bài hát của Việt Nam đã không được đưa vào trong tuyển tập. Tuy vậy, tuyển tập Next Stop Is Vietnam có lẽ sẽ nhắc nhở người Mỹ về các giới hạn của những mục tiêu chính trị quốc tế và nỗi đau cá nhân phát sinh từ việc vận dụng quân sự vô nghĩa.
***
Tuyển tập Next Stop Is Vietnam hiện đã có mặt tại Thư viện Nguyễn Văn Hưởng.