Thời Pháp thuộc, chính quyền thuộc địa cũng như những cơ sở tư nhân đã phát hành hàng chục nghìn tấm bưu ảnh phản ánh cuộc sống và con người ở Đông Dương, với mục đích thu hút khách du lịch. Qua những tấm bưu thiếp này, những người quảng bá du lịch muốn kể với người xem về một miền đất kỳ thú, vừa lạ vừa quen, vừa là nơi nghỉ dưỡng, vừa là nơi khám phá. Dưới đây là một số tấm bưu ảnh về Việt Nam được in lại trong cuốn sách L’Indochine en Cartes Postales của tác giả Jean Noury với bản dịch nguyên văn phần lời bình của tác giả và chú thích in trên bưu thiếp.
***
Kỳ 1: Dòng sông nuôi dưỡng sự sống
Vùng đất Đông Dương không thiếu nước. Bên cạnh những con sông khổng lồ như sông Mê Kông và Sông Cái (hay còn gọi là Sông Hồng), còn có nhiều dòng sông khác chảy dọc trên địa phận An Nam. Mặc dù sông ngòi đôi khi gây nguy cơ lũ lụt cho cộng đồng dân cư, nhưng bù lại thì chúng cũng đem đến một lượng lớn phù sa màu mỡ không thể thiếu cho những cánh đồng, và vì thế, mang lại sự sống cho những đất nước chúng chảy qua.
Những chiếc thuyền đông đúc và đẹp như tranh vẽ này di chuyển giữa các thành phố và làng mạc nằm rải rác ở hạ lưu và thượng nguồn sông.
Tuy nhiên, cần phải tính trước việc vỡ, thủng thuyền khi đi qua những đoạn sông chảy xiết…
Phương tiện di chuyển trên sông phổ biến nhất là vạn đò và thuyền gỗ. Đây cũng là mái nhà cho cả gia đình sinh sống.
Mỗi thành viên trong gia đình, bao gồm cả trẻ nhỏ, thay phiên nhau lái đò.
Trong thời kỳ này, cần phải thực hiện lần gieo đầu tiên với hạt thóc đã nảy mầm trong nước được 3-5 ngày. Sau 6 tuần, vào tháng 5 hoặc tháng 6, những chồi non này được cấy lại lần nữa vào ruộng lúa ngập nước.
Văn hóa lúa nước là hoạt động cơ bản của cư dân Đông Dương. Tùy thuộc vào chu kỳ gió mùa mà nó sẽ quyết định môi trường sống của phần lớn người dân khu vực này. Công việc cày cấy diễn ra vào tháng 4 – đầu mùa mưa.
Sau những cơn giông bão đầu tiên, các cánh đồng lúa biến thành những vũng lầy. Trên đó, con trâu chậm rãi kéo một cái cày thô sơ; còn người nông dân thì nắm hai đầu chuôi cày và phải thể hiện kĩ năng giữ cho cày không bị tuột trên một bề mặt ruộng bị giới hạn bởi hệ thống kênh mương.
Tuy nhiên, một số vùng lại không có đủ nước cho người nông dân tưới ruộng. Điều này buộc họ phải sử dụng những chiếc guồng lớn để lấy nước từ sông. Ngoài ra, họ cũng sử dụng dịch vụ gánh nước.
Lúa được gặt bằng liềm trên cả nước vào mùa khô từ tháng 9 đến tháng 12. Ở Bắc Kỳ, một vụ mùa thứ hai diễn ra vào tháng 6. Gạo được tách bỏ vỏ trấu bằng phương pháp thủ công hoặc công nghiệp như ở Chợ Lớn – nơi các máy tách trấu của người Trung Quốc đã có các công cụ và động cơ khá tinh vi.
Gạo tấm được sử dụng trong các nhà máy chưng cất rượu hương hoa cúc hoặc hoa sen.
Vì lúa chiếm vị trí nổi bật nhất nên diện tích dành cho các loại cây trồng thứ cấp là tương đối nhỏ. Trong đó, một số giống cây trồng có tầm quan trọng phải kể đến là ngô, đậu, khoai tây và trà.
Đánh bắt cá nước ngọt đóng một vai trò vô cùng quan trọng trong chế độ ăn uống. Việc đánh bắt này được thực hiện bởi các gia đình nông dân, đặc biệt là từ cuối tháng 12 đến tháng 3, và thu về một số lượng cá khổng lồ trong không gian ngày càng hạn hẹp của các con sông và ao hồ.
Cá được phơi khô, ướp muối hoặc hun khói, để khi được bảo quản thì nó có thể cung cấp lượng protein dự trữ trong nhiều tháng.
Sông cũng là kênh vận chuyển gỗ quý.
Các thân gỗ lớn được cột vào lưng trâu để chuyển từ rừng đến bờ sông.
Tại đây, gỗ được chất lên những chiếc thuyền thường xuyên nổi trên mặt nước, sau đó được chở đến thành phố – nơi chúng được cắt xẻ. Mỗi loại gỗ lại hướng đến một nơi khai thác khác nhau.
Thư viện Nguyễn Văn Hưởng (Bài đã đăng trên Tạp chí Phương Đông số 7 – 2020)
