Thời Pháp thuộc, chính quyền thuộc địa cũng như những cơ sở tư nhân đã phát hành hàng chục nghìn tấm bưu ảnh phản ánh cuộc sống và con người ở Đông Dương, với mục đích thu hút khách du lịch. Qua những tấm bưu thiếp này, những người quảng bá du lịch muốn kể với người xem về một miền đất kỳ thú, vừa lạ vừa quen, vừa là nơi nghỉ dưỡng, vừa là nơi khám phá. Dưới đây là một số tấm bưu ảnh về Việt Nam được in lại trong cuốn sách L’Indochine en Cartes Postales của tác giả Jean Noury với bản dịch nguyên văn phần lời bình của tác giả và chú thích in trên bưu thiếp.
***
Kỳ 2: Những cư dân Đông Dương
Cư dân đồng bằng
Người An Nam chiếm số đông ở khu vực đồng bằng. Cộng đồng này hình thành ở Bắc Kỳ từ những yếu tố của cả người bản địa và người Hoa, sau đó di cư về phía Nam và pha trộn với người Campuchia, người Chăm, và người Indonesia. Các hoạt động thiết yếu của họ là trồng trọt và đánh cá.
Người Campuchia (hay còn gọi là người Khơ-me) đứng vị trí thứ hai về tầm quan trọng trong số các tộc người. Họ sinh sống tại các đồng bằng Campuchia thuộc hạ lưu sông Mêkong và khu vực Khône, đặc biệt là xung quanh hồ Tonlé-Sap.
Giống như người An Nam, người Campuchia trước hết là những nông dân, nhưng họ đồng thời chăn nuôi và khai thác gỗ.
Người Chăm gần với người Campuchia vì nền văn minh của họ cũng đến từ Ấn Độ. Tuy nhiên, cộng đồng người Chăm không đông đảo và họ sống rải rác ở phía Nam An Nam.
Cả đàn ông và phụ nữ đều mặc áo dài xẻ ở hai bên hông. Tay áo hẹp, dài đến cổ tay.
Họ mặc quần ống rộng với một chiếc thắt lưng bằng khăn lụa màu.
Chất lượng vải may áo dài và quần phụ thuộc vào tầng lớp xã hội, thường những trang phục này may bằng lụa đen, tím, trắng hoặc vàng.
Giày xăng-đan chỉ dành cho tầng lớp quý tộc… Phần lớn mọi người đi chân đất.
Mái tóc đen được búi phía sau đầu: nữ giới dùng kẹp để cố định tóc (một số kẹp tóc được làm bằng vàng); còn nam giới thì dùng khăn xếp.
Phụ nữ có điều kiện thì thích đeo vòng tay và dây chuyền vàng; còn nếu thật sự giàu có thì cổ và ngón tay họ sẽ lấp lánh đầy kim cương.
Cư dân miền núi
Người Thái, Mán, Mông, Thổ, Lô Lô và Mường là những tộc người chính sống rải rác trên các ngọn núi ở nửa phía Bắc của Đông Dương.
Họ sống trong nhà sàn, trồng ngô và thuốc phiện, và nuôi lợn.
Người Mông chiếm số lượng đông nhất. Sống tách biệt ở vùng núi của Lào, họ gia công kim loại và dệt vải theo nhu cầu của cộng đồng dân làng.
gười Thượng sinh sống với số lượng lớn ở khu vực miền núi phía Nam An Nam và là những cư dân lâu đời nhất của Đông Dương. Họ đã ở đây từ lâu trước khi các làn sóng nhập cư lớn đến từ Trung Quốc, Ấn Độ hay Tây Tạng. Những người đàn ông, thợ săn lành nghề… này nổi tiếng là khá nguyên thủy. Họ tin vào sự tồn tại của nhiều linh hồn khác nhau và chịu ảnh hưởng của các pháp sư.
Trang phục họ mặc chỉ là một cái khố đơn giản, gọi là langouti.
Người Hoa
Người Hoa đã xuất hiện ở Đông Dương từ rất lâu về trước, đầu tiên là ở Bắc Kỳ – láng giềng và chư hầu của Trung Hoa trong một khoảng thời gian dài.
Tuy nhiên, trước khi người Pháp đến, cuộc sống của những người Hoa sống tại phía Bắc bán đảo này cũng không tốt đẹp hơn.
Các vị hoàng đế của Bắc Kỳ và An Nam hầu như không hề hỗ trợ họ… Vì thế, một số lượng lớn người Hoa đã đến định cư ở Campuchia và đặc biệt là Nam Kỳ. Tại Nam Kỳ, họ lập ra khu Chợ Lớn vào thế kỷ XVIII. Quá trình nhập cư này tiếp tục diễn ra vào thế kỷ XIX và đầu thế kỷ XX.
Liên minh giữa người Hoa và người bản địa khiến việc thống kê số liệu trở nên khó khăn.
Người Hoa biết nhiều mánh khóe trong kinh doanh nên thường làm thương nhân và cho vay nặng lãi.
Với đôi bàn tay khéo léo, họ cũng là những thợ thủ công lành nghề. Họ có mặt ở khắp nơi trên đường phố Chợ Lớn: đóng gạch, làm than, đóng giày, mở quán ăn, bán thịt…
Món súp của người bán hàng này chắc chắn là rất ngon… Súp có lẽ được làm từ gạo và từ mì, có thể ăn cùng thịt lợn, thịt vịt hoặc thịt gà.
Khi một người Hoa qua đời, tâm hồn của người đó sẽ chia làm ba phần… Mỗi phần sẽ do một linh hồn trú ngụ. Phần thứ nhất lang thang xung quanh mộ, phần thứ hai bay lên trời, còn phần thứ ba thì quay về ám gia đình của người quá cố. Nhưng vì linh hồn này rất hám tiền, nên trên đường đi xung quanh nghĩa trang, gia đình chỉ cần rải tiền phía sau để linh hồn vì mải mê nhặt tiền mà không bám theo họ về nữa.
Có vài nghìn người Hindu sống ở phía Nam Đông Dương. Họ buôn bán vải vóc và đồ trang sức. Nhiều người cung cấp dịch vụ ngân hàng và đổi tiền có uy tín.
Thư viện Nguyễn Văn Hưởng (Bài đã đăng trên Tạp chí Phương Đông số 8-2020)